احکام قربانی تعریف قربانی:قربانی (اضحیه) در لغت به حیوانی اطلاق می‌شود كه قرار است ذبح شود؛یا حیوانی كه در ایام عید قربان ذبح می‌شود. و در اصطلاح: قربانی عبارتست از ذبح حیوانی مخصوص، در زمانی مخصوص، به نیّت نزدیکی و تقرّب به الله عزّوجّل(1). یا آنچه كه در روزهای قربانی (دهم تا سیزدهم ذی الحجه) بمنظور نزدیکی به خداوند متعال ذبح میشود. و... سبب نامگذاری آن به (أضیحه) برای این است که در وقت ضحی یا چاشت قربانی میشود. خداوند متعال میفرماید: {قل إن صلاتی و نسكی و محیای ومماتی لله رب العالمین لا شریك له} [الأنعام: ١٦٢ - ١٦٣]«بگو همانا نماز و قربانیم و زندگانی و مرگم برای الله عزّوجّل است؛ كه هیچ شریكی ندارد... »خداوند متعال میفرماید: {وفدیناه بذبح عظیم} [الصافات: ١٠٧]«ما قربانی بزرگ و ارزشمندی را فدا و بلا گردان او کردیم.» حکم آن قربانی بر کسی که توانایی انجام آن را داشته باشد واجب است. دلیل آن حدیثی از ابوهریره (رضی الله عنه) است كه پیامبر خدا (صلی الله علیه و سلم) فرمود: « مَنْ كَانَ لَهُ سَعَةٌ وَلَمْ یضَحِّ فَلاَ یقْرَبَنَّ مُصَلاَّنَا »(3)«هر کس با وجود توانایی مالی، قربانی نکند به مصلّای عید ما نزدیک نشود.» و همچنین میفرمایند: «مَنْ ذَبَحَ قَبْلَ أَنْ یصَلِّىَ فَلْیعِدْ مَكَانَهَا أُخْرَى ، وَمَنْ لَمْ یذْبَحْ فَلْیذْبَحْ »(4) «هر کس قبل از نماز عید قربانی كرده است، باید بعد از نماز حیوان دیگری را بجای آن قربانی کند؛ و هر كس قربانی نكرده، پس هم اكنون قربانی كند.»ظاهر این حدیث بر وجوب قربانی دلالت دارد و هیچ دلیلی بر خلاف این حدیث نیز نیامده است. بویژه اینکه - همانطوركه در حدیث بالا گذشت - رسول الله (صلی الله علیه و سلم) دستور به تكرار قربانی میدهند. ابتدای وقت قربانی خداوند متعال میفرماید:{فصل لربك وانحر} [الكوثر: ٢] «تنها برای پروردگار خود نماز بخوان و قربانی بکن.» این آیه دلالت بر این دارد که وقت قربانی پس از پایان نماز عید آغاز می‌شود؛ زیرا خداوند متعال در این آیه ابتدا نماز را ذكر نموده وسپس قربانی.(5) و امّا حدیثی كه در این رابطه وارد شده است...رسول اکرم (صلی الله علیه و سلم) میفرماید: « إِنَّ أَوَّلَ مَا نَبْدَأُ فِى یوْمِنَا هَذَا أَنْ نُصَلِّىَ ، ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ ، فَمَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَقَدْ أَصَابَ سُنَّتَنَا ، وَمَنْ نَحَرَ قَبْلَ الصَّلاَةِ فَإِنَّمَا هُوَ لَحْمٌ قَدَّمَهُ لأَهْلِهِ ، لَیسَ مِنَ النُّسْكِ فِى شَىْءٍ »(6)«اوّلین وظیفه ما امروز این است که نماز عید را بخوانیم و سپس بازگشته و قربانی کنیم؛ هر کس چنین کند طبق سنّت و روش ما درست عمل کرده است، و هرکس پیش از نماز قربانی کرده است، قربانی او صحیح نیست؛ بلکه آن قربانی تنها بعنوان گوشتی است كه برای مصرف خانواده‌اش تدارك دیده است، و قربانی محسوب نمیشود و ثواب قربانی هم ندارد.» آخرین وقت قربانی پیامبر خدا (صلی الله علیه و سلم) میفرماید: « كُلُّ أَیامِ التَّشْرِیقِ ذَبْحٌ »(7) «تمامی روزهای تشریق وقت قربانی است.»طبق این حدیث، قربانی كردن در طول «ایام تشریق» صحیح است؛ ایام تشریق شامل روز عید قربان (10 ذی الحجّه) و سه روز بعد از آن (11 و 12 و 13 ذی الحجّه) میشود.نظر امام شافعی (رحمه الله) نیز همین است. شیخ آلبانی (رحمه الله) میگوید: «برای قربانی کردن در روزهای تشریق (از 10 الی 13 ذی الحجه) وقت خاصّ وبهتری وجود ندارد. از صبح روز عید قربان (بعد از نماز عید) تا عصر روز چهارم از روزهای عید، تمامی آن وقت قربانی وذبح است.»وقت قربانی تا غروبِ خورشید روزِ چهارمِ عید قربان ادامه دارد. شرطهای قربانی شرط اول:حیوان قربانی از چهارپایان اهلی باشد؛ كه عبارتند از شتر وگاو وگوسفند.خداوند متعال میفرماید: {على ما رزقهم من بهیمة الأنعام} [الحج: ٢٨] «چهارپایانی را ذبح کنند که خدا به ایشان عطا نموده است.» شرط دوم:حیوان قربانی می‌بایست به سنّ معتبر شرعی رسیده باشد.رسول اکرم (صلی الله علیه و سلم) میفرماید: «لاَ تَذْبَحُوا إِلاَّ مُسِنَّةً(8) إِلاَّ أَنْ یعْسُرَ عَلَیكُمْ فَتَذْبَحُوا جَذَعَةً(9) مِنَ الضَّأْنِ»(10) «ذبح نکنید مگر حیوان بالغی كه دندانهای شیری‌اش افتاده باشد؛ اگر برای شما دشوار باشد، پس گوسفندی که یکسال كامل دارد، را قربانی کنید.» سنّ شرعی برای حیوانات قربانی به ترتیب زیر است: 1- شتر: فقهاء اتّفاق دارند بر اینکه سن شتر قربانی باید 5 سال باشد؛ كه برای هفت نفر قربانی کننده کفایت میکند.(11)2- گاو: باید دو ساله باشد(12)؛ و هفت قربانی کننده را کفایت میکند. 3- بز: باید یکسال کامل داشته باشد و وارد سال دوم شده باشد.(13) (یعنی بزی که تمام بدنش را مو پوشانده باشد)؛ و برای یک مرد وخانواده‌اش کفایت میکند. 4- گوسفند: باید یکسال داشته باشد(14)؛ (یعنی گوسفندی كه بدنش از پشم پوشیده شده باشد). [در این مورد بین علما اختلاف وجود دارد و برخی فقها ۶ماهه را نیز جایز دانسته اند- مترجم] و برای یک مرد واهل خانه‌اش کفایت میکند.(15) شرط سوم حیوان قربانی از هرگونه عیبی كه مانع صحّت و قبول قربانی میشود، سالم باشد. عیبهایی كه براء بن عازب (رضی الله عنه) در حدیثی از رسول الله (صلی الله علیه و سلم) روایت نموده است؛ براء (رضی الله عنه) میگوید: رسول الله (صلی الله علیه و سلم) روزی در بین ما ایستاد و سپس فرمود: «أَرْبَعٌ لاَ تَجُوزُ فِى الأَضَاحِى الْعَوْرَاءُ بَینٌ عَوَرُهَا وَالْمَرِیضَةُ بَینٌ مَرَضُهَا وَالْعَرْجَاءُ بَینٌ ظَلْعُهَا وَالْكَسِیرُ الَّتِى لاَ تَنْقَى»(16) «چهار حیوان برای قربانی جایز نیست:1- حیوانِ کوری که کور بودنش واضح باشد. 2- حیوانِ بیماری که بیماریش آشکار باشد. 3- حیوانِ لنگی که لنگی‌اش آشکار باشد. 4- حیوانِ عضو شکسته‌ای که بهبود نمی‌یابد.» (استخوانهایش مغز نداشته باشد)و نزد ترمذی «والعجفاء التی لا تنقی»(17): حیوانی که چنان لاغر وضعیف باشد که استخونهایش مغز نداشته باشند. و در روایتی دیگر... « أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله علیه وسلم- أَنْ نَسْتَشْرِفَ الْعَینَ وَالأُذُنَ »(18)«رسول اکرم (صلی الله علیه و سلم) به ما امر نمودندکه هنگام انتخاب حیوان قربانی دقّت کنیم كه چشم وگوشِ حیوان سالم باشد.» پس عیبهایی كه مانع صحّت و قبولی قربانی میشوند، بترتیب زیر است:1- حیوان کوری که کور بودنش واضح باشد. شیخ محمد بن صالح العثیمین(19) (رحمه الله) میگوید: « حیوانی که کوری چشمش بخاطر فرورفتگی یا بیرون آمدن و برجستگی آن، مشخّص و واضح باشد، برای قربانی درست نیست؛ اما اگر حیوان کور است ولی کوری آن آشکار و واضح نیست، کفایت میکند؛ امّا بهتر و اولی‌تر است كه چشمش كاملاً سالم باشد؛... اما حیوانی که شب‌کوری دارد یا چشمش ضعیف است و روزها می‌بیند امّا شبها نمی‌بیند، شافعی‌ها به صراحت گفته‌اندکه کفایت میکند؛ بخاطر اینکه کوریش واضح وآشکار نیست.»(20) 2- حیوانِ بیماری كه بیماری‌‌اش ظاهر و آشکار باشد.یعنی حیوان دچار سستی و کسالت و کندی در حرکت و کم خوراکی باشد؛ و بیماری در بنیه و جسم حیوان تأثیر گذاشته و دچار لاغری و ضعف گشته است.اگر حیوان سر حال و چاق است ولی دچار بیماریهایی چون طاعون و آبله وکورکها و زخمها و امثال آن می‌باشد، باز هم جایز نیست زیرا ممكن است در اثر خوردن گوشتش، بیماری به انسان هم سرایت كند.3- حیوانی که لنگ است یا پایش شکسته است. رسول اکرم (صلی الله علیه و سلم) شرط کرده است که باید لنگی و شکستگی پایش آشکار و واضح باشد. بصورتیكه حیوان، هنگام راه رفتن و چریدن از سایر حیوانات عقب می‌افتد و بدلیل شکستگی شدید پایش نمیتواند درست راه برود. امام نووی (رحمه الله) در المجموع (8/400) میگوید: «اگر شکستگی آن کم باشد، بصورتیكه از حیوانات دیگر عقب نمی افتد، این شکستگی اشکال وضرری ندارد.»(مانع قربانی كردن حیوان نمیشود.) 4. حیوان لاغر وضعیفی است که به سبب لاغری و ضعفش استخوانهایش مشخص است.استفاده از این حیوان در قربانی جایز نیست؛ زیرا بنیه اینگونه حیوانات ضعیف و منظرشان زشت و ناپسند است.رسول اکرم (صلی الله علیه و سلم) میفرماید: «ولا العجفاء التی لا تنقی» یعنی: «وجایز نیست حیوان لاغری که مغز استخوان ندارد.» لا تنقی: در آن نقی (مغز استخوان) نیست. 5. حیوانی که بیشتر شاخش از نظر طولی وعرضی از بین رفته باشد. استفاده از این حیوان هم برای قربانی صحیح نیست. حیواناتی كه قربانی كردن آنها كراهیت دارد(مكروه است):1. المقابله :آن حیوانی است که قسمت بالای گوشش قطع شده است و تكّه گوشش آویزان است. 2. المدابره: آن حیوانی است که یک طرف گوشش قطع شده است. 3. الشرقاء: آن حیوانی است که گوشش از نظر طولی پاره شده است 4. الخرقا ء: آن حیوانی است که گوشش به صورت دایره سوراخ شده است و همه این موارد مقیّد است به قطع شدن یا پاره بودن «نصف گوش یا بیشر از نصف»(21). یعنی اگر گوش بیش از نصف آن پاره باشدیا قطع شده باشد، حیوان معیوب محسوب میشود،و استفاده از آن برای قربانی درست نیست(22). امّا اگر پارگی و بریدگی گوشش کم باشد، جایز است و اشکالی ندارد. حكم دُم نیز چنین است؛ و قیاس بر آن هر چیزی كه سبب کم شدن گوشت بطور آشکار و نقص آشکار در زیبایی خلقت و غیره میشود... والله اعلم. از عبید بن فیروز روایت است كه میگوید: [ قُلْتُ لِلْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ (رضی الله عنه) حَدِّثْنِى بِمَا كَرِهَ أَوْ نَهَى عَنْهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و سلم) مِنَ الأَضَاحِىِّ. فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و سلم) هَكَذَا بِیدِهِ وَیدِى أَقْصَرُ مِنْ یدِهِ « أَرْبَعٌ لاَ تُجْزِئُ فِى الأَضَاحِىِّ الْعَوْرَاءُ الْبَینُ عَوَرُهَا وَالْمَرِیضَةُ الْبَینُ مَرَضُهَا وَالْعَرْجَاءُ الْبَینُ ظَلْعُهَا وَالْكَسِیرَةُ الَّتِى لاَ تُنْقِى ». قَالَ فَإِنِّى أَكْرَهُ أَنْ یكُونَ نَقْصٌ فِى الأُذُنِ. قَالَ فَمَا كَرِهْتَ مِنْهُ فَدَعْهُ وَلاَ تُحَرِّمْهُ عَلَى أَحَدٍ.](23)[ به براء بن عازب(رضی الله عنه) گفتم: حیواناتی را که پیامبر (صلی الله علیه و سلم)برای قربانی كردن دوست نداشت یا از آن نهی میکرد برایمان بگو ،گفت: پیامبر (صلی الله علیه و سلم) با دستش اینگونه اشاره نمود، در حالی که دست من کوتاهتر از دست ایشان است و فرمود: «چهار نوع حیوان برای قربانی جایز نیست:1)حیوان کوری که کور بودنش واضح است. 2)حیوان بیماری که بیماری‌اش آشکار باشد. 3)حیوان لنگی که لنگی‌اش آشکار باشد. 4)حیوان عضو شکسته‌ای که بهبود نمی‌یابد.» عبید میگوید به براء گفتم: من مکروه میدانم که گوش (حیوان قربانی) معیوب و ناقص باشد. براء گفت: هر نقصی را در حیوان ناپسند دیدی آن را رها کن (و از قربانی کردن آن خودداری کن) بدون اینکه آن را بر کس دیگری حرام کنی.] ....****برای مطالعه ادامه احکام قربانی لطفابه بخش دوم مراجعه فرمایید....

امتیاز بدهید :

| امتیاز : 0
موضوع : | بازدید : 375
برچسب ها :