اولین کسی که در اسلام به صوفی مشهور شد ابو هاشم کوفی (متوفی 150 ه – ق ) که در شام زندگی میکرده واولین کسی که نظریات صوفیه را بیان وآن را برای عامه شرح داد ذوالنون مصری(رحمه الله) (متوفی 245 ه- ق ) که از شاگردان( امام مالک که از ائمه اربعه اهل سنت میباشد) بوده وبعد از آن شیخ جنید بغدادی(رحمه الله ) مشهور به سلطان الطائفتین ( متوفی 332 ه – ق )آن را شرح ومنظم وبه صورت علمی وعملی در بین مردم اشاعه داد.

تصوف اصطلاحی بود که بعضی از مردم به آن مشهور شده بودند. اما در یک کلام جامع ومانع صوفی به کسی گفته میشود مِِِومن حقیقی که ملزم  به کتاب وسنت وراه وروش پیامبر وسلف صالح امت باشد . اما از متصوفه اوائل در بین اصحاب پیامبرمیتوان به شخصیت مبارک ابوذر غفاری اشاره کرد که پیامبر (ص) در مدح ایشان فرمودند که : ابوذر به تنهایی امتی است که به تنهایی زندگی میکند وبه تنهایی میمیرد. واز دیگر متصوفه اوائل صدر اسلام میتوان به شخصیت حذیفه یمانی ( رضی الله عنه ) وسلمان فارسی اشاره کرد که که سلمان فارسی از عمل ومایه دست خود معیشت کرده که بدست مبارک خود تور ماهیگیری را ساخته وبوسیله فروش آن امرار معاش کرده ودر زهد وتقوا در بین اصحاب ویاران پیامبر مشهور ومشهود بوده ( لازم به تذکر است در اینجا مسئله ای را بیان کنیم وآن اینست که لفظ وکلمه تصوف هرچند درزمان پیامبر واصحاب نبوده اما جوهره آن در بین اصحاب ویاران پیامبر مشهود بوده که همان اعراض از محبت دنیا وزهد وتقوا در دنیا وجلب محبت الهی بوده که بعدها بنام سلوکت . تزکیه. یا همان تصوف نامیده شده است که کلمه تصوف جامع است بر تمامی مدارج ومکارم بزرگ اخلاقی .بعد از اصحاب اولین کسی که در میان تابعین به مسئله زهد و ورع واعراض از محبت دنیا تکلم کرد شیخ حسن بصری ( رحمه الله ) بود که واعظی زبردست وعارفی ربانی بود که مالک ابن دینار از شاگردان او بوده وبعد از حسن بصری ابراهیم ادهم وشیخ جنید بغدادی (رحمها الله ) و ابوالقاسم قشیری وذوالنون مصری ( متوفی 245 ه –ق 9) در راه اشاعه وعلمی کردن مکتب تصوف حرکت کردند که تصوف همان عمل به قرآن وسنت پیامبر واخلاص در اعمال واعراض از محبت دنیا زهد وتقوا بوده .تصوف در ذات خود عقیده . اخلاق. جهاد . دعوت .بیان کننده مراتب اسلام . ایمان واحسان و آنچه از مراقبت جوارح وقلب وتبیعت از قرآن وسنت بوده وهدف آن خالی شدن از رزائل اخلاقی وداخل شدن به فضائل اعمال وحرکت در راه رضایت خداوند تبارک وتعالی وتبعیت از سیره وراه وروش پیامبر (ص) ومجاهده با نفس واصلاح ظاهر وباطن وایثارگری بوده .برای کسیکه در رابطه به مسئله تصوف تحقیق کند به این نتیجه میرسد که تصوف در حیات اولیه خود از پستی وبلندیهای زیادی عبور کرده جماعتی آن را تایید وجماعتی دیگر رد کرده اند که تمام این اختلافات اکثرا بر سر اصطلاح بوده وخود اختلاف لفظی بوده به همین علت تصوف در حیات خود در هر زمان به نام واصطلاحی در بین مردم مشهور بوده .

امام ابوالقاسم قشیری ( رحمه الله ) دررساله قشیریه خود چنین میفرماید  اینکه مسلمانان عصر رسول الله (ص) به هیچ نام واصطالحی غیر از لفظ اصحاب وهمصحبت موسوم نبوده اند زیرا هیچ اصططلاح و واژه ای از این نام وعبارت شریفتر وبلند تر نبوده در نسل دوم یعنی عصر تابعین کسانیکه اصحاب پیامبر را درک کرده بودند شریفترین اصطلاح آن زمان لفظ تابغین بوده وبعد از آن نسل سوم که مشهور به تابع تابعین بوده اند که بعد از پایان این سه نسل سعادت و خوشبختی. اختلاف مراتب تقوا و زهد در بین مردم بوجود آمده و هر گروه وجمعیتی ادعای زهد وعرفان کرده وبدعت گذاریها وانحرافات کلامی  تاثیرات خود را برجامعه اسلامی نمایان کرده بودند در این هنگام خواص اهل سنت وجماعت با پایه ریزی وتدوین اخلاقیات به عنوان یک علم یا مکتب وکسب مقامات احسان سیر وسلوک اعراض از محبت دنیا وزهد در دنیا به اهل تصوف مشهور شدند.

سوال شده که پایه گذار تصوف چه کسی بوده وآیا تصوف مبی بر وحی سماوی بوده یا خیر امام حافظ سید محمد صدیق الغماری ( رحمه الله) فرموده اند که موسس وپایه گذار تصوف خود پیامبر بوده زیرا جوهره تصوف عملا در اخلاق پیامبر واصحاب وجود داشته در حدیثی که امیر المومنین حضرت عمر ابن خطاب(رض) روایت میکند معوم میشود که تصوف همان تزکیه وتصفیه ای است که خداوند در قرآن به آن اشاره میکند .

حضرت عمر روایت میکند که در خدمت پیامبر (ص) نشسته بودیم که مردی با لباس سفید ومو های سیاه بر مجلس ما وارد شد هیچ اثری از گرد وغبار سفر در او دیده نمیشد وهیچ یک از ما او را نمی شناختیم با عرض ادب در خدمت پیامبر نشست وزانوهایش را به زانوی پیامبر چسباند و دو کف دستش را بر روی زانوهایش قرار داد و سوال کرد یا محمد از اسلام برایم بگو پیامبر فرمود : (الاسلام : شهاده ان لا اله الا الله وان محمدا رسول الله واقام الصلاه وایتاء الزکاه وصوم الرمضان وحج البیت ان ستطعت الیه سبیلا) اسلام عبارت است اینکه اقرار کنی وشهادت دهی که هیچ معبودی شایسته عبادت نیست الا ذات پاک الله نباشد ومحمد بنده وفرستاده خداوند است ونماز پنچگانه را بجای بیاوری وزکات شرعی را بدهی وروزه ما رمضان را بجای بیاوری وحج خانه خدا را بجای بیاوری اگر توان آن را داشتی .آنمرد گفت راست میگویی ما تعجب کردیم که چگونه سوال میکند وخودش هم تصدیق میکند بار دیگر از پیامبر (ص) سوال کرد که از ایمان برایم بگو پیامبر فرمود ( الایمان  ان تومن بالله وملائکته وکتبه ورسوله والیوم الآخر وقضاء خیره وشره )( ایمان به وجود الله وملائکه های خداوند وکتابهای آسمانی وروز قیامت وایمان به قضا وقدر خیر وشر ) بار دیگر از پیامبر سوال کرد که از احسان برایم بگو. پیامبر فرمودند : ( الاحسان ان تعبد الله کانک تراه فان لم تکن تراه فانه یراک ) ( احسان به این معناست که عبادت خداوند را طوری بجای بیاوری که خداوند تبارک وتعالی را میبینی واگر تو او را نمی بینی چنان پینداری که او ترا میبیند بقیه حدیث که در مورد نشانه های قیامت بوده مورد بحث ما نیست در آخر حدیث پیامبر از جمع اصحاب سوال میکند که آیا شما آنمرد را شناختید اصحاب گفتند که خدا ورسولش بهتر میدانند پیامبر فرمود : ( فانه جبریل اتاکم یعلمکم دینکم)  آن مرد جبریل امین(علیه السلام) بود که برای تعلیم دین شما آمده بود  . با مشاهده این حدیث صحیح برایمان آشکار میشود که بالاتر از مرتبه اسلام وایمان مرتبه احسان است که مسئله مشاهده ومراقبه بوضوح در آن دیده میشود که بزرگترین اساس تصوف اسلامی است با دیدن این حدیث شریف معلوم میشود که اسلام عبارت است از شریعت همان پایه های پنجگانه دین و عقیده که همان ( ایمان به خدا وملائکه ها وپیامبران وکتابهای اسمانی وروز قیامت وقضا وقدر خیر وشر ) و حقیقت که همان ( عبادت خداوند بطوری که برای انسان مشاهده وجود خداوند معلوم شود واگر مشاهده معلوم نشود انسان در مقام مراقبه خداوند را ناظر بر اعمال و رفتار ونیت خود بداند که یکی از بزرگترین اساس ومقام معنوی است که تصوف صحیح وپاک اسلامی بر آن پایه گذاری شده که آن هم مقام احسان است پس صوفی یعنی شخص مسلمان ملزم به آداب شریعت که دارای عقیده کامل برگرفته از قرآن وسنت پیامبر ومتصف به صفات کمال که همان مقام احسان وقرب الهی است .

منبع:سایت مفتی عبدالصمد غیاثی

امتیاز بدهید :