لغو از دیدگاه قرآن

در این آیات مبارکه ،خداوند اعراض مؤمنان را از لغو و گذشت آنان را بر لغو بیان می دارد.در سوره ی مؤمنون می فرماید:"والذين هم عن اللغو معرضون" .صفت خاصه ی مؤمنین این است که از لغو پرهیز می کنند و این صفت آنقدر مهم است که در کنار نماز خاشعانه - انجام زکات - محافظت شرمگاه - وفای به عهد - امانت داری و محافظت بر نمازآمده است و خاص به جهت داشتن این صفات، مومنان را وارثان جنت معرفی نموده است.

"لغــــــو" از دیــدگـــاه قــــرآن

محقق: ابوحنیف (جهانگیر تیموری)

مقدمه

مسلما هر مسلمان جهت رسیدن به کمالات اخلاقی و تحقق بخشیدن به اهداف بعثت نبوی (ص) که اتمام مکارم اخلاق است، می کوشد تا فضایل اخلاقی را کسب نموده و از رذایل آن اجتناب ورزد.اخلاق از دیدگاه اسلام مجموعه ای از اصول و ارزش هایی است که رفتار انسان را تنظیم میکند و این ارزش ها را وحی تعیین نموده است و برای آنها اصول و ضوابطی قرار داده است.این اصول و ضوابط دارای اوامر و منهیاتی است که هر فرد مسلمان باید آنها را رعایت نماید.که بدون شناخت و داشتن توان علمی نمی توان به آن مهم دست یافت.از جمله این منهیات، رذیله لغو است که متاسفانه گریبان گیر جامعه ی اسلامی شده  وباعث شده است تا ارزشمند ترین نعمت انسان مسلمان که همان وقت است نه تنها در بی ارزشی بلکه در گناه سپری گردد که خسارتی بزرگ  است.در نوشتار زیرسعی شده است تا تعریف دقیقی از آن ارایه شده و معانی و مفاهیم آن از قرآن کریم استخراج گرددو حکم آن از دیدگاه شریعت بیان شود.

 كلمات كليدي:قرآن،  لغو، بيهوده گويي، عبث، مؤمنان و بهشت

لغو در لغت

حرف احمقانه-حرف بی معنی-حرف مفت–چرت–بیخود –باطل- بیهوده و–اشتباه-لغزشسهو-بیهوده گفتن در سخن -خطا کردن  بیهوده گویی  -هر چیز بی فایده ، خطا و معصیت و آنچه به شمار و حساب نیاید

بنابر این"لغو" در لغت به چیزی اطلاق می­شود که مورد اعتنا نبوده و از آن نفعی حاصل نگردد.

واژگانِ هزل، لهو و عبث، نیز به معنی کلام و کار بی­اهمیت، بدون قصد و بی­حاصل است؛ و از این جهت با واژه­ی "لغو" هم­معنا می­باشند.

لغو در اصطلاح

لغو در اصطلاح به سخن بیهوده و یاوه ای گویند که هیچ سود ومنفعتی در بر ندارد.در تعریفی دیگر آورده اند:هر سخنی که در آن ذکر خدای عز و جل نباشد.به هر باطل،لهو،بیهودگی،یاوه،معصیت و هر گفتار و کردار ناپسند لغو گفته میشود که در رأس آن شرک و پایین ترین آن، آنچه نه مفید و نه مضر است و می توان به جای آن کار مفیدتری انجام داد.و در اصطلاح قرآنی به کلام، عمل یا فکر بیهوده­ و باطلی که موجب غفلت انسان از یاد خدا باشد، اطلاق می­شود.

آنچه زمینه را برای مبتلاشدن به لغویات آماده می کند:

1.غفلت از یاد خدا و روز جزا:

یکی از عواملی که موجب روی آوردن انسانها به کارهای لغو و بیهوده می­گردد، فراموشی یاد خدا و روز جزاست. قرآن در این­باره می­فرماید:

«الَّذِينَ اتَّخَذُواْ دِينَهُمْ لَهْوًا وَلَعِبًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فَالْيَوْمَ نَنسَاهُمْ كَمَا نَسُواْ لِقَاء يَوْمِهِمْ هَذَا  ...»﴿اعراف51﴾

«همانها كه دين و آيين خود را به سرگرمى و بازيچه گرفتند و زندگى دنيا آنان را مغرور ساخت، امروز ما آنها را فراموش مى‏كنيم، همان گونه كه لقاى چنين روزى را فراموش كردند!...»

آیه بیان می­دارد که، علت اعراض این افراد از برنامه­های دین، و روی آوری به امور بیهوده، فراموشی یاد خدا و روز جزا می­باشد.

2.به دنبال لذات دنیایی گشتن:

لذت­­جویی از عوامل مهم، در گرایش به لغویات است؛ چرا که، انسان برای رسیدن به لذات زودگذر ، عنان خود را به دست هوای نفس ­سپرده و نفس، او را از پرداختن به اهداف انسانی و الهی دور می­سازد. قرآن درباره­ی لذت­جویانی که در لغویات غرق شده­اند، پیامبر را مورد خطاب قرار داده و می­فرماید:

«ذَرْهُمْ يَأْكُلُواْ وَ يَتَمَتَّعُواْ وَ يُلْهِهِمُ الْأَمَلُ  فَسَوْفَ يَعْلَمُون‏»﴿حجر3﴾

«بگذار آنها بخورند، و بهره گيرند، و آرزوها، آنان را غافل سازد ولى بزودى خواهند فهميد!»

اشاره­ی آیه به کسانی است که، تنها لذتهای مادی را ملاک عمل خود قرار داده­ و از امور مهم غافل گشته و خود را با لغویات سرگرم نموده­اند.

3.مصاحبت با بدکاران:

از دیگر عوامل گرایش به لغویات، همنشینی با افراد ناسالم است؛ چرا که، این افراد حق را باطل و باطل را به صورت حق جلوه داده و عمل زشت و لغو را در نظرها، زیبا و پر فایده می­نمایانند. قرآن می­فرماید:

«وَ قَيَّضْنَا لهَمْ قُرَنَاءَ فَزَيَّنُواْ لهَم مَّا بَينْ‏َ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ... وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَا تَسْمَعُواْ لهِذَا الْقُرْءَانِ وَ الْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكمُ‏ْ تَغْلِبُون‏»(فصلت25و26)

«ما براى آنها همنشينانى (زشت‏سيرت) قرار داديم كه زشتيها را از پيش رو و پشت سر آنها در نظرشان زیبا جلوه دادند؛... كافران گفتند: گوش به اين قرآن فرا ندهيد و به هنگام تلاوت آن، جنجال كنيد؛ شايد پيروز شويد!»

اشاره­ی آیه بر این امر است که همنشین ناصالح، زشتیها را برای دوستان خود تزیین نموده و آنها را امر به لغوگویی و جنجال می­کند، تا صدای حق به گوش مردم نرسد.

آنچه در قرآن به عنوان "لغو" معرفی شده است:

1.پرستش بت ها:

پرستش به منظور اظهار حاجت، جلب منفعت و يا دفع خطر و ضرر است و در صورتى كه، معبود فاقد حس و ادراك باشد، اظهار حاجت لغو خواهد بود و دلیلی برای خضوع در برابر آن وجود نخواهد داشت.

«إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَأَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَ لَا يُبْصِرُ وَ لَا يُغْنىِ عَنكَ شَيْئاً»﴿مریم62﴾

«به پدرش گفت: اى پدر! چرا چيزى را مى‏پرستى كه نه مى‏شنود، و نه مى‏بيند، و نه هيچ مشكلى را از تو حلّ مى‏كند؟!»

این آیه -که مربوط به احتجاج ابراهیم(ع) با عموی خود می­باشد- بیانگر این مطلب است که پرستش موجودی که هیچگونه قدرتی ندارد (بت­پرستی)، لغو و بیهوده است.

2.قسم های  لغو:

از آنجا که سوگند خوردن ارزش و اهمیت خاصی در کلام داشته و همچنین در کلام و زندگی انسان اثرگذار است، گاهی ممکن است انسان برحسب عادت و بدون قصد، آن را به زبان آورد؛ لذا، یکی از مواردی که در قرآن به عنوان مصادیق لغو به شمار آمده، سوگندهایی است که بدون قصد و ایجاد اثر بر زبان جاری می­شود:

«لا يُؤاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ في‏ أَيْمانِكُم ‏...»(بقره 225)

«خداوند شما را به خاطر سوگندهايى كه بدون توجه ياد مى‏كنيد، مؤاخذه نخواهد كرد ...»

در این آیه­ی شریفه، خداوند سوگندهای بدون قصد و توجه را نیز، لغو شمرده؛ لکن، مورد مؤاخذه قرار نمی­دهد.

3. عبادات لغو:

مصداق دیگری که در قرآن برای لغو ذکر شده است، اعمال و افعال بیهوده­ای بود که از کفار به نام عبادت انجام می­گرفت:

«وَ ما كانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكاءً وَ تَصْدِيَةً ...‏»﴿انفال 35﴾

«(آنها كه مدّعى هستند ما هم نماز داريم،) نمازشان نزد خانه (خدا)، چيزى جز «سوت كشيدن» «كف زدن» نبود ...»

در حقیقت این آیه، به عبادت کفار- که در مقابل کعبه برای بت­های خود، حرکات زننده­ای مانند کف زدن و... انجام می­دادند- اشاره کرده و بیان می­کند که این رفتارها مخصوص مجالس لغو بوده و با قداست کعبه منافات دارد.

مواضع لغو در قرآن

از آنجا که قرآن، خلقت عالم وجود را- که انسان هم جزئی از آن عالم است- بر اساس اهداف والای الهی دانسته و اینکه هر موجودی در این عالم دارای وظایفی بوده که باید آن را انجام دهد، تا آن هدف والا محقق گردد؛ لذا، خداوند در قرآن، با عبارات مختلف، انسان را از مشغول شدن به اموری که متناسب با هدف الهی نیست، برحذر داشته و پرهیز از لغویات را از صفات مؤمنان قرار داده است.واژه یلغو در قرآن کریم در چهار موضع وبرای چهار مطلب، 11 بار تکرار شده است.سه موضع مباحثی را در همین دنیا مطرح می کند و یک موضع مربوط به آخرت است.

الف)پرهیز از لغو، درس مهم اخلاق اجتماعی

این درس مهم اخلاق اجتماعی را خداوند در آیات ذیل بیان می فرماید:

وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ:  و آنان كه از بيهوده رويگردانند (مومنون3)

وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا: و كسانى‏اند كه گواهى دروغ نمى‏دهند و چون بر لغو بگذرند با بزرگوارى مى‏گذرند ﴿فرقان72﴾

در این آیات مبارکه ،خداوند اعراض مؤمنان را از لغو و گذشت آنان را بر لغو بیان می دارد.در سوره ی مؤمنون می فرماید:"والذين هم عن اللغو معرضون" .صفت خاصه ی مؤمنین این است که از لغو پرهیز می کنند و این صفت آنقدر مهم است که در کنار نماز خاشعانه - انجام زکات - محافظت شرمگاه - وفای به عهد - امانت داری و محافظت بر نمازآمده است و خاص به جهت داشتن این صفات، مومنان را وارثان جنت معرفی نموده است.

در سوره فرقان از اوصاف عبادالرحمن خداوند می فرماید "اذا مروا باللغو مروا کراما"  آنان هر گاه گذرشان به امور لغو می افتد  بزرگوارانه از کنار آن می گذرند یعنی با سنجیدگی و شرافت خواهند گذشت . هرگز با قصد و اراده وارد آن نمی شوند بلکه از آن نفرت دارند نه مبتلایان  به گناه را تحقیرمی کنند و نه خود را برتر از آنها می دانند یعنی تکبر هم نمی ورزند.

حضرت ابن مسعود (رض) بر مجلسی بیهوده و لغوی گذشت و به آن توجهی ننمود.

خبر به پیامبر (ص)رسید ،پیامبر (ص) این آیه را خواندند"اذا مروا با للغو مروا کراما"آنگاه فرمودند:پسر مسعود، کریم شد.

در سوره ي مبارکه ي قصص خداوند متعال از جمله صفات عده اي از اهل کتاب (مسيحي)که نزد پيامبر (ص)آمدند و اسلام آوردند و حتي در غزوه خيبر نيز شرکت کردند مي فرمايد"و اذا سمعو ا للغو اعرضو عنها و قالوا لنا اعمالنا و لکم اعمالکم سلام عليکم لا نبتغي الجاهلين.

ايشان هنگاميکه از مقابل کساني  مي گذشتند که حرف لغو و بيهوده مي گفتند "از آن روي برگرداندند و گفتند اعمال ما براي ما و اعمال شما براي خودتان . سلام بر شما ما چیزی از جاهلین نمی طلبیم." این سلام متارکه و سلامت است یعنی به حریف خود گفتن که ما انتقام بیهودگی را از شما نمی گیریم و در واقع بیان می دارند که روش ما این است که از کار شما به سلامت باشیم .

ب)فعل " الغی "به معنای بی اثر کردن و بی توجهی کردن:

موضع دومی که خداوند متعال از لغو صحبت می فرماید فعل "الغو" درآیه ی مبارکه ی  فصلت است که میفرماید:

و قال الذين كفروا لا تسمعوا لهذا القرأن و الغو فيه لعلكم تغلبون.(فصلت26)

الغی به معنی بی اثر کردن،بی توجهی کردن ،هیچ و پوچ خواندن،بی اساس و بی اعتبار کردن است.

وقتی کفار از مقابله کردن با قرآن عاجز ماندند و تمام تدابیر علیه آن بی فایده بود آنگاه آنها حرکت دیگری شروع کردند.حضرت ابن عباس(رض) می فرماید:ابو جهل مردم را به این وامیداشت که وقتی محمد(ص) به خواندن قران مشغول می شود شما در جلوی او فریاد بکشید،سر و صدا راه بیندازید تا مردم متوجه او نشوند که چه می گوید،این سوت کشیدن و کف زدن و سروصدا کردن را خداوند با فعل الغو بیان کرده است.

ج) سوگند لغو :

لاَّ يُؤَاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِيَ أَيْمَانِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ﴿بقره 225﴾خداوند شما را به سوگندهاى لغوتان مؤاخذه نمى‏كند ولى شما را بدانچه دلهايتان [از روى عمد] فراهم آورده است مؤاخذه مى‏كند و خدا آمرزنده بردبار است.

لاَ يُؤَاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الأَيْمَانَ.........(مائده89)خدا شما را به سوگندهاى بيهوده‏تان مؤاخذه نمى‏كند ولى به سوگندهايى كه [از روى اراده] مى‏خوريد [و مى‏شكنيد] شما را مؤاخذه مى‏كند.

دراین آیات مبارکات خداوند فرموده است :(لا يؤاخذكم بالغو في ايمانكم)خداوند شما را در برابر سوگند لغو مواخذه نمی کند.

سوگند لغو آن است که شخص بر چیزی سوگند می خورد به این گمان که آن چیز رخ داده است.سپس خلاف آن آشکار می شود.یا آن سوگندی که شخص در اثنای سخن گفتن خویش از روی عادت و بی اختیار نه به قصد سوگند خوردن بر زبان می آورد،در شوخی ها ،مزاح ها،مثل گفتن،آری والله،نه والله...

در این موضع خداوند سوگند لغو را بیان نموده و آن را در مقابل دو نوع سوگند دیگر یعنیمنقعده و غموس قرار می دهد که آنها کفاره و گناه را به دنبال دارند ولی سوگند لغو علاوه بر این که سوگند حساب نمی شود کفاره ندارد و گناهی هم به حساب نمی آید.(بدون احتساب اختلاف فقها که بعضی اعتقاد دارند اگر سوگند لغو بدون قصد باشد کفاره دارد)

دـ عدم ارتباط بهشتیان با لغو:

لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا﴿مریم62﴾در آنجا سخن بيهوده‏اى نمى‏شنوند جز درود و روزى‏شان صبح و شام در آنجا [آماده] است.

لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا ﴿واقعه25﴾ در آنجا نه بيهوده‏اى مى‏شنوند و نه [سخنى] گناه‏آلود.

لَّا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا كِذَّابًا﴿نبا 35﴾ در آنجا نه بيهوده‏اى شنوند و نه [يكديگر را] تكذيب [كنند]

لَّا تَسْمَعُ فِيهَا لَاغِيَةً﴿غاشیه 11﴾ سخن بيهوده‏اى در آنجا نشنوند .

آخرين بخش از بحث لغو در قران مربوط به احوال بهشتيان مي گرددکه در چهار آیه :" مریم 62 واقعه 25 نباء35 غاشیه 11" مي فرمايد: آنها در بهشت سخن بیهوده ای نمي شنوند"لايسمعون فيها لغواً"يا "لاغی‍‍هً" و در کنار آن مي فرمايد و "لا کذابا" "و لا تاثيما الا سلاما" .

که در اين مورد دو نکته  اهميت دارد :اول اينکه لغو با تاثيم و کذب مساوي قرار داده شده است ودر ثاني به جاي لغو متضاد آن يعني سلام به آنها گفته مي شود که نشان دهنده ي اهميت و بزرگي اين قضیه  مي باشد.   و یک آیه نیز از نوشیدنی بهشت صحبت شده است که در آن لغو و تاثیم وجود ندارد . یعنی همچون شراب های  دنیا که پس از آن شخص از خود بی خود و به بیهوده گویی مبتلا شده که عقل را زایل می نماید و مرتکب هر گونه جنایت می شود، در شراب بهشت این گونه اثرات وجودندارد. بنا بر آیات مبارکه بالا و حدیث شریف نبوی (ص) که می فرماید " من حسن اسلام المرأ ترکه ما لا یعنیه:از نیکویی اسلام شخص این است که از امور بی فایده دست بردارد" ،بر هر فرد مسلمان  واجب است از لغو پرهیز نماید.

پیام آیات قرآنی در مورد لغو

1.انسان مسلمان که می خواهد آراسته به اخلاق اسلامی  گردد باید از هر گونه لغو پرهیز نموده و سعی نماید که تمام اوقات زندگی اش در مفید ترین حالت سپری گردد.

2.لازم است از هر مجلسی که در آن ذکر خدا نباشد و انسان را از خدا غافل نماید، پرهیز نمود.

3.شرکت در مجالسی که گناه صورت می گیرد ودستورات شریعت اسلامی درآن  رعایت نشود، گناه است .

4.هرگونه کردار و گفتار ناپسند که موجبات رضایت خداوندی در آن نباشد و از جهتی باعث تحقیر یا توهین به شخص مسلمان شود،حرام است .

5.برای رسیدن به سلام پروردگار در بهشت، باید از هر گونه لغو، کذب و اثم پرهیز نمود.

6.ذکر خدا و یادآوری قیامت مانع فرو رفتن در  لغویات می گردد.

7.لذت جویی های بی رویه دنیوی و اطاعت هوای نفس مانع رسیدن به خدا می شود.

8.همنشینان بد سوق دهندگان انسان به ورطه هلاکت می باشند.

9.اگرچه خداوند سوگند لغو را مواخذه نمی کند ولی تا حدامکان باید از آن پرهیز نمود.

10.بهترین روش برخورد با افرادی که با لغویات انسان را مورد خطاب قرار می دهند، "سلام علیکم لا نبتغی الجاهلین" می باشد.

منابع و مآخذ

1.اصفهانی ،راغب.1386.ترجمه مفردات الفاظ قران(مترجم:رحیمی نیا،مصطفی)تهران.نشر سبحان.

2.السعدی،عبدالرحمن بن ناصر.1387.تفسیر راستین(مترجم:گمشادزهی محمدگل)تهران.نشر احسان.

3.خرم دل،مصطفی.1387.تفسیر نور.تهران. .نشر احسان.

4.سیدقطب .1366.تفسیر فی ظلال القرآن(مترجم:خرم دل،مصطفی) )تهران.نشر احسان.

5.عثمانی،محمدشفیع.1381.تفسیر معارف القرآن(مترجم:حسین پور محمدیوسف)تربت جام. انتشارات شیخ الاسلام.

6.عمید،حسن.1363.فرهنگ عمید.تهران.انتشارات امیرکبیر.

7.مخلص،عبدالرئوف.1381.تفسیرانوارالقرآن. تربت جام. انتشارات شیخ الاسلام.

8.معین،محمد.1381.فرهنگ فارسی.تهران.نشر سرایش.

9.وهبه الزحیلی.1382.تفسیر المنیر(مترجم:خاموش هروی،عبدالله) تربت جام. انتشارات شیخ الاسلام.

منبع مطلب:سایت حوزه ی علمیه احناف خواف

امتیاز بدهید :